Προς μια πιο βιώσιμη διατροφή

Eufic

Προβλέπεται ότι ο αριθμός των ανθρώπων στη Γη θα ξεπεράσει τα 9 δις έως το 2050. Με τον πληθυσμό να αυξάνεται διαρκώς, προκύπτει και συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για τρόφιμα.¹ Επιπλέον, πολλοί από εμάς, ιδίως σε πλούσιες περιοχές, καταναλώνουμε περισσότερο φαγητό από αυτό που χρειαζόμαστε και η διατροφή μας είναι πλούσια σε προϊόντα με βάση τα ζώα, ένας συνδυασμός που έχει μεγάλο αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον.^2,3 Για να μπορούμε να παρέχουμε αρκετά τρόφιμα στις μελλοντικές γενιές, και να μειώσουμε τον περιβαλλοντικό μας αντίκτυπο στο ελάχιστο, θα πρέπει να στραφούμε σε περισσότερο βιώσιμη παραγωγή τροφίμων και να αλλάξουμε τα διατροφικά μας μοτίβα.¹ 

Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) ορίζει τη βιώσιμη διατροφή ως τη διατροφή που έχει χαμηλό περιβαλλοντικό αντίκτυπο, ενώ πληροί τις τωρινές διατροφικές οδηγίες, και η οποία παραμένει ωστόσο προσιτή, προσβάσιμη και πολιτισμικά αποδεκτή.⁴  Όμως, σε ποιες αλλαγές χρειάζεται αν προβούμε για να επιτύχουμε αυτό το όραμα;

Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος της παραγωγής τροφίμων

Το ισχύον σύστημα παραγωγής τροφίμων αναγνωρίζεται ως μια από τις κύριες αιτίες περιβαλλοντικής καταστροφής, συμπεριλαμβανομένης και της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας των φυσικών πόρων.⁵ Μόνο η γεωργία είναι υπεύθυνη για το 30% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου που προκαλούνται από ανθρώπους, και το 70% της χρήσης του νερού μας.^3,6 Είναι η κύρια αιτία της αποψίλωσης, της αλλαγής χρήσης γης, της απώλειας βιοποικιλότητας και κύρια πηγή της μόλυνσης του νερού και της κατανάλωσης πόσιμου νερού.⁶ Άλλες δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στην παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων, συμπεριλαμβανομένης της κτηνοτροφίας, της μεταφοράς, της συσκευασίας και της απόρριψης τροφίμων έχουν επίσης μερίδιο ευθύνης στο αντίκτυπο στο περιβάλλον. Το να επιτύχουμε ένα βιώσιμο σύστημα παραγωγής τροφίμων και να μειώσουμε τις απώλειες και τα απόβλητα από τρόφιμα αποτελούν σημαντικές παγκόσμιες προκλήσεις που μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε την αυξημένη ζήτηση για τρόφιμα και να μας βοηθήσει να παράγουμε με βιώσιμο τρόπο αρκετά θρεπτικά τρόφιμα για όλους.

Οι τρεις πυλώνες μιας βιώσιμης διατροφής

Το ποια βήματα θα πρέπει να κάνουμε ως άτομα που επιθυμούν να ακολουθούν μια υγιεινή και βιώσιμη διατροφή ίσως φαίνεται πολύπλοκο αρχικά. Παρά την πολυπλοκότητα, υπάρχουν τρεις αλλαγές που μπορούμε να κάνουμε όλοι μας ώστε να επιτύχουμε μια περισσότερο βιώσιμη διατροφή: να καταναλώνουμε λιγότερο, να πετάμε λιγότερα και να μειώσουμε την κατανάλωση ζωικών προϊόντων και να τα αντικαταστήσουμε με εναλλακτικές που έχουν ως βάση τους τα φυτά.

Καταναλώστε λιγότερο

Υπάρχει μια παγκόσμια τάση προς την υπερκατανάλωση, παρά το γεγονός ότι παγκοσμίως υπάρχει πείνα σε μεγάλα ποσοστά. Ενώ η υπερκατανάλωση είναι ιστορικά πρόβλημα των ανεπτυγμένων χωρών, πλέον είναι μεγάλο πρόβλημα και για τον αναπτυσσόμενο κόσμο, ειδικότερα σε αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Κίνα και η Βραζιλία. Η υπερκατανάλωση συνεισφέρει στην αύξηση των υπέρβαρων και την παχυσαρκία, ενώ την ίδια στιγμή οδηγεί μια περιττή ζήτηση για αυξημένη παραγωγή φυτών και ζώων με τον σχετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο.⁷ Μειώνοντας τη συνολική πρόσληψη θερμίδων μας, ειδικότερα σε χώρες με υψηλή κατανάλωση, μπορούμε να βοηθήσουμε τόσο στη διατήρηση της υγείας του πληθυσμού, όσο και του περιβάλλοντος.

Προς λιγότερα απορρίμματα

Στην Ευρώπη, απορρίπτονται κάθε χρόνο περίπου 88 εκατομμύρια τόνοι φαγητού. Τα τρόφιμα απορρίπτονται σε όλα τα στάδια της τροφικής αλυσίδας, από παραγωγούς, μεταποιητές, εμπόρους και τροφοδότες. Ωστόσο, η πλειοψηφία των απορριμμάτων τροφίμων, περίπου το 53% στην Ευρώπη, γίνεται στο σπίτι.⁸ Η παραγωγή τροφίμων που έπειτα πετιέται εκπροσωπεί μια αχρείαστη σπατάλη γης, νερού, εργασίας και ενέργειας και μάταια συνεισφορά στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου που προκαλούνται από ανθρώπους. Εάν τα απορρίμματα τροφίμων ήταν χώρα, θα ήταν η τρίτη μεγαλύτερη σε παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα, ακολουθώντας τις ΗΠΑ και την Κίνα! ⁹

Λιγότερα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, περισσότερα φυτικής προέλευσης

Γενικά, η παραγωγή τροφίμων ζωικής προέλευσης είναι περισσότερο απαιτητική όσον αφορά τους πόρους από ότι η παραγωγή τροφίμων φυτικής προέλευσης και έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στο περιβάλλον (όπως χρήση γης, κατανάλωση πόσιμου νερού και εκπομπές CO2 ανά τόνο πρωτεΐνης που καταναλώνεται).⁷ Τα προϊόντα ζωικής προέλευσης διαφέρουν επίσης όσον αφορά τον περιβαλλοντικό τους αντίκτυπο. Για παράδειγμα χρειάζεται 7 φορές περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα για να παραχθεί 1 κιλό βοδινού κρέατος συγκριτικά με την ίδια ποσότητα κοτόπουλου.¹⁰ Τα έντομα, μια κοινή πηγή φαγητού εκτός Ευρώπης, έχουν επίσης ξεκινήσει να είναι πιο διαδεδομένα ως πηγή πρωτεΐνης, με την δυνατότητα να παράγουν λιγότερα αέρια θερμοκηπίου που προκαλούνται από ανθρώπους, και να χρησιμοποιούν λιγότερους πόρους από την τυπική ζωική γεωργία για παρόμοιες ποσότητες πρωτεΐνης.¹¹ Η επιλογή περισσότερο βιώσιμων ζωικών προϊόντων όπως τα πουλερικά, ψάρια που έχουν εκτραφεί με βιώσιμο τρόπο ή έντομα, μειώνοντας την κατανάλωση ζωικών προϊόντων όπως το κρέας, τα γαλακτοκομικά και τα αυγά γενικά, και ενσωματώνοντας περισσότερα φυτικά προϊόντα, όπως φρούτα, λαχανικά, δημητριακά και οσπριοειδή, αποτελούν σπουδαία βήματα προς μια περισσότερο βιώσιμη διατροφή.⁷ Διατροφή που βασίζεται πολύ σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης έχει συνδεθεί επίσης με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης υπέρτασης, εγκεφαλικού, διαβήτη τύπου 2 και συγκεκριμένων ειδών καρκίνου.¹²

Για όσους από εμάς επιλέξουμε να εξαλείψουμε τα ζωικά προϊόντα από τη διατροφή μας εντελώς, μια χορτοφαγική ή αυστηρά χορτοφαγική διατροφή μπορεί να παρέχει αρκετή πρωτεΐνη σε περίπτωση που οι πηγές είναι ποικίλες. Η ποικιλία πηγών είναι σημαντική επειδή ορισμένα θρεπτικά συστατικά, συμπεριλαμβανομένων πρωτεϊνών και απαραίτητων αμινοξέων, βρίσκονται σε μικρότερες ποσότητες σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης όταν τα συγκρίνουμε με κρέας ή ψάρι. Επομένως, αυτό που λείπει από μια πηγή μπορεί να καλυφθεί από άλλη.¹² Το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο Protein2Food έχει κατεύθυνση τη δημιουργία πρωτοποριακών προϊόντων φυτικής προέλευσης με ενισχυμένο περιεχόμενο σε πρωτεΐνες και ποιότητα. Στο μέλλον, αυτά τα προϊόντα θα αποτελούν μια ελκυστική επιλογή τροφίμων πλούσιων σε πρωτεΐνη για ανθρώπους που επιθυμούν να ενσωματώσουν περισσότερα τρόφιμα φυτικής προέλευσης ώστε να επιτύχουν μια περισσότερο βιώσιμη αλλά εξίσου διατροφικά ισορροπημένη διατροφή.

Βιώσιμες διατροφές: μια δύσκολη έννοια

Για να πετύχει μια βιώσιμη διατροφή, ίσως χρειαστούν αντισταθμίσματα. Για παράδειγμα, η αγορά τροφίμων από τοπικούς παραγωγούς ίσως είναι μια βιώσιμη επιλογή, αλλά μόνο όταν τα προϊόντα είναι εποχής στον τόπο που διαμένουμε. Ο λόγος είναι ότι η ενέργεια που καταναλώνεται για την παραγωγή φρούτων και λαχανικών σε θερμαινόμενα θερμοκήπια τον χειμώνα είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή που απαιτείται για τη μεταφορά τους από θερμότερες χώρες.¹³

Παρομοίως, τα οφέλη για το περιβάλλον και την υγεία ίσως κάποιες φορές να μη συμβαδίζουν. Για παράδειγμα, τα οφέλη της κατανάλωσης ψαριών, ιδίως λόγω του περιεχόμενού τους σε ωμέγα-3, είναι ως επί το πλείστον καταγεγραμμένα. Ωστόσο, η υπεραλίευση και η ελάττωση ορισμένων αποθεμάτων σε ψάρια είναι ήδη πρόβλημα, και εάν όλοι μας αυξήσουμε την κατανάλωση σε ψάρια σύμφωνα με τις διατροφικές οδηγίες, η κατάσταση ενδέχεται να γίνει ακόμα χειρότερη. Γίνεται έρευνα σχετικά με την ανάπτυξη ελαιόσπορων με υψηλή περιεκτικότητα σε ωμέγα-3 και τα κοτόπουλα που είναι εμπλουτισμένα με ωμέγα-3 κυκλοφορούν ήδη στα σουπερμάρκετ. Αυτά τα πρωτοποριακά προϊόντα μπορούν να μας βοηθήσουν να καλύψουμε τις διατροφικές μας ανάγκες χωρίς να ασκούμε πίεση στους ωκεανούς μας. Στο ενδιάμεσο, η επιλογή να καταναλώνουμε ψάρια που έχουν επισημανθεί ως «από βιώσιμη πηγή» είναι μια επιλογή που μπορούμε όλοι να κάνουμε.¹³

Μικρά βήματα για να επιτύχουμε μεγάλους στόχους

Όποια κι εάν είναι η προσέγγιση που θα ακολουθήσουμε για μια βιώσιμη διατροφή, οι αλλαγές θα πρέπει να είναι ρεαλιστικές. Ακόμα και μικρές αλλαγές, σε παγκόσμια κλίμακα, μπορεί να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στη μείωση του αντίκτυπου στο περιβάλλον από την κατανάλωση τροφίμων. Για παράδειγμα, το να ακολουθείς μια χορτοφαγική ή ημι-χορτοφαγική διατροφή (π.χ. σκόπιμη μείωση της κατανάλωσης ζωικών προϊόντων με αντικατάστασή τους από εναλλακτικές φυτικής προέλευσης), το να αντικαθιστάς το κρέας από μηρυκαστικά (π.χ. βοδινό κρέας) με χοιρινό, πουλερικά ή έντομα που έχουν χαμηλότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα και να το να επιλέγεις ψάρια και θαλασσινά που έχουν εκτραφεί βιώσιμα, είναι μικρά βήματα που μπορούν ωστόσο να έχουν μεγάλο αποτέλεσμα στον παγκόσμιο αντίκτυπο του περιβάλλοντος που αφορά τη διατροφή μας.^3,14

Πηγές

1. Godfray, H. C. J. et al. Food security: the challenge of feeding 9 billion people. Science 327, 812–8 (2010).

2. Alexandratos, N. & Bruinsma, J. The 2012 Revision World agriculture towards 2030/2050: the 2012 revision. (2012).

3. Aleksandrowicz, L., Green, R., Joy, E. J. M., Smith, P. & Haines, A. The Impacts of Dietary Change on Greenhouse Gas Emissions, Land Use, Water Use, and Health: A Systematic Review. PLoS One 11, e0165797 (2016).

4. Burlingame, B. Sustainable diets and biodiversity. Directions and solutions for policy, research and action. IOM Sustainable Diets (2012).

5. Vermeulen, S. J., Campbell, B. M. & Ingram, J. S. I. Climate Change and Food Systems. Annu. Rev. Environ. Resour. 37, 195–222 (2012).

6. Whitmee, S. et al. Safeguarding human health in the Anthropocene epoch: report of The Rockefeller Foundation–Lancet Commission on planetary health. Lancet 386, 1973–2028 (2015).

7. Ranganathan, J. & Vennard, D. Shifting Diets for a Sustainable Food Future. Working Papers (2016).

8. Stenmark, A., Jensen, C., Quested, T. & Moates, G. Estimates of European food waste levels. Fusions (2016).

9. Food and Agriculture Organization. Food wastage footprint & Climate Change. (2015).

10. Carlsson-Kanyama, A. & González, A. D. Potential contributions of food consumption patterns to climate change. Am. J. Clin. Nutr. 89, 1704S–1709S (2009).

11. Smetana, S., Palanisamy, M., Mathys, A. & Heinz, V. Sustainability of insect use for feed and food: Life Cycle Assessment perspective. J. Clean. Prod. 137, 741–751 (2016).

12. Craig, W. J. Nutrition Concerns and Health Effects of Vegetarian Diets. Nutr. Clin. Pract. 25, 613–620 (2010).

13. Garnett, T. What is a sustainable healthy diet? (2014).

14. de Bakker, E. & Dagevos, H. Reducing Meat Consumption in Today’s Consumer Society: Questioning the Citizen-Consumer Gap. J. Agric. Environ. Ethics 25, 877–894 (2012).

• < Προηγούμενο
• Επόμενο >